ANİMİZM NEDİR?
İnsan dışı varlıklarda da ruh bulunduğu görüşü; canlıcılık.
Animizm ya da Canlandırmacılık, Felsefede her nesnenin bir ruhi varlık veya ruh tarafından yönetildiğini kabul eden sistem. Psikolojik olaylarda olduğu gibi hayatla ilgili olayları da düşünen bir ruhun yönettiğine inanan sistem (Stahl doktrini). Stahl’ın animizmi hem mekanizme hem de vitalizme karşıdır; mekanizm, hayat olaylarını yalnız fizik-kimya olgularından ibaret sayar; vitalizm ise hayat olaylarını yarı maddi yarı manevi olan, hem fizik-kimya olaylarından hem de düşünen ruhtan ayrı bir hayat ilkesiyle açıklar. Şuur ve bitkisel hayat gibi iki ayrı ilkeyi varsayan vitalistlerin çifte dinamizminin (düodinamizm) aksine animistler hem hayatla ilgili olayları hem de psikolojik olayları tek bir sebebe, düşünen veya “akıllı” bir ruha bağlarlar. Animizm özellikle Afrika ülkelerinde (Kenya, Kongo, Benin, Botswana, Madagaskar, Guinee Bissau …) yaygın olarak benimsenmektedir.
İnsan, teolojik hale fetişizm ile başlamış, buna iyi ve kötü ruhları sokmuştur. Sonra çoktanrıcılığa geçmiş daha az ama daha kudretli ruhları işin içine katmıştır. Ardından bu tanrıları tek bir tanrıda birleştirerek tektanrıcılığa geçmiştir.
İlkel insana göre ruh, bedene veya bedenin belli parçalarına bağlıdır. Can, insanın dışına çıkabilir ama bu halde bile bedeni yönetir. Can (dış can) çalınabilir, yenebilir, geri getirilebilir, bazen yamanabilir, onarılabilir ya da yerine başkası konabilir.
Kişilik üstülük, sadece bedende değil onun attığı salgılar, saç, tırnak, sperm, idrar gibi bütün atıklarında da bulunur. Onun için bu atıkların kötü niyetli bir başkasının eline geçmemesi için herkes bunları saklar. Hatta bazen buna ayak izi bile eklenir.
Kişinin gölgesi, sudaki aksi ve resmi, kişiliğine dahil nesnelerdir. Bu nedenle hemen tüm ilkel toplumlarda insanlar, resimlerinin yapılmasına karşı çıkarlar. Hatta insanın ismi bile bu listeye dahil olabilir. Bazen giysi de kişiliğe ait sayılır.
Hayatın özü olan can, bedeni terkedince, insan ölür. Bununla beraber ruhun bedende kaldığına ve yaşayanlardan öç alabileceğine inanıldığından, cesede büyük saygı ve özen gösterilir. Ölüler, bu alemin tam tersi bir alemde yaşamaktadırlar. Buradaki her şeyin tersi, ölüler aleminde geçerlidir.
Ölülerin öbür alem de yaşadığına inanılır. Bu düşünce, hemen hemen evrenseldir. Yine bunun gibi evrensel olan bir başka düşünce ise ölülerin de öldüğüdür. Onlar için geçerli bir sonsuz hayat yoktur.
Animizmin başlangıcı, ruhun öldükten sonra var olduğu düşüncesidir. Böylece ruh, insanların etrafında dolaşan, onlara müdahale eden doğaüstü bir hal alır. O zaman bu ruha adaklar adamak, dualar etmek, kurbanlar kesmek eylemleri başlar ki bunlar dinin temel öğelerindendir.
Zamanla sadece insanın değil, hayvanların ve bitkilerin de ruhları olduğuna, bunların da insanları iyi-kötü yolda etkilediğine inanılarak, bunlara da tapılmaya başlanmıştır. Böylece, önce atalarının ruhlarına tapan insanlar, daha sonra doğaya tapmaya başlamışlardır. Her nesnede ruh olduğuna inanılmasıyla, insanlarda canlı-cansız ayrımı kalkar.
Bu dinin mistik yanını Levy-Bruhl şöyle anlatıyor: "İlkel zihniyetin müşterek tezahürlerinde nesneler, varlıklar, olaylar, bizim için anlaşılmaz bir şekilde hem kendileri, hem kendilerinden başka şey olabilirler. Yine aynı anlaşılmaz şekilde bir takım kuvvetler, meziyetler, mistik hareketler neşreder veya alırlar ki bunlar oldukları yerde kalmaya devam etmekle beraber, kendilerini yine de bulundukları yerin dışında hissettirirler."
Maddi alemin dışında, manâ alemi düşüncesini geliştirmişlerdir ki mistik yan budur. Bu insanların ibadetlerinin amacı; manâ ile temasa hazırlıksız oldukları zaman, kendilerini ondan korumak ya da hazır oldukları zaman manânın daha fazlasını benliklerinde tutmaktır.
Rahip, manâya tamamen sahip olan kişidir ve bunu istediği gibi kullanabilir. Tapınak ise manânın büyük miktarda toplandığı yerdir.
Mistik kuvvetler, doğada da vardır ve insan bunlara hakim olabilir: Bir takım sözler söyleyip, danslar edip, değişik karışımlar oluşturarak ya da bazı ufak heykelcikler yaparak. İşte büyü buradan doğmuştur.
Salomon Reinach'a göre büyü, Animizm'in tekniği ve stratejisidir. Bazı nesnelerde büyülü bir kuvvet vardır; felaketi kovar ve mutluluk getirirler. Büyünün iyi tarafı (rahipler yapar) ve kötü tarafı vardır (büyücüler yapar).
Bu inanışşa göre, resmin, heykelin, dansın, müziğin, bütün güzel sanatların ana kaynağı doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Animizm'dir.
Avustralya yerlilerine göre ruhun bir parçası olan son nefes çıkıp insan öldüğü zaman ruh tamamen bedeni terk etmiş olmaz. Son nefesin çıkmasıyla ruhu bedene bağlayan bağ kopmamış gevşemiştir. Bu sebeple son nefesle bedenden ayrılan " ruh, yine ölünün yanında kalmaktadır. Bunun için bu ruhu kati bir suretle, ölüden uzaklaştırma amacıyla birtakım özel ayinler yapılmakta, bazı işaretler ve belli hareketlerle bu ruh bedenden uzaklaşmaya davet ve teşvik edilmektedir. Hatta kolayca uçabilmesi için yollar ve çıkışlar hazırlanmaktadır.
Bunlara göre ruhun bedenden kesin bir şekilde ayrılması, esaslı bir değişim ile mümkündür. Bu değişiklikle birlikte ruh başka bir isim almaktadır: "Arunta" ve "Loritja" kabilelerinin yaşayan insanın ruhuna "Guruna" ismini verdikleri halde, öldükten sonra bu ruhu "İfan" ismiyle andıkları haber verilmektedir. Çünkü ruh, ait olduğu kişinin güzel ve çirkin huyları, seçkin vasıfları ile donanmış olmakla birlikte, (bedeni) terk ettikten sonra yeni bir varlık olmuş, kendisi için yeni bir hayat başlamıştır. Ruhlar alemine gidebilmesi için, bu şekilde bir değişime ihtiyacı vardır. Ölümden sonra ruhların çekildikleri bu alem, değişik kabileler tarafından çeşitli şekillerde tasvir edilmiştir. Hatta aynı kabile arasında, değişik yaklaşımlar görüldüğü haber verilmektedir. Bazı kabilelere göre ruhlar alemi yerin altındadır. Her klanın kurucusu olan ataları öldükten sonra bu aleme giderek kendileri için ayrı ayrı bölgeler ayırmışlardır. Bundan dolayı yeryüzünde totem sahibi her grubun ruhlar aleminde de özel bir yeri vardır. Diğer bazı kabilelerin inançlarına göre ölü ruhlar, denizlerin ötesinde bir ada veya göl kenarında meskundur. Bazıları ise ruhlar alemini gökyüzünde, bulutların ötesinde tahayyül etmektedirler.
"Tylor"a göre ilkel kavimlerde görülen atalar kültürü putlara tapma "fetişizm"; sihirbazlık, cincilik, fal bakma... gibi şeylerin tümü de, "animizm"den doğmuştur. İlkel kavimler, hürmete lâyık olarak gördükleri baba ve atalarının ruhlarını, tabii ruhlar olarak kabul ettiklerinden, onların gerektiğinde kendilerine yardım edeceklerini düşünmüşler ve yardımlarına lâyık olabilmek için onlara ibadet edecek kadar ileri gitmişlerdir…
http://
http://
İnsan dışı varlıklarda da ruh bulunduğu görüşü; canlıcılık.
Animizm ya da Canlandırmacılık, Felsefede her nesnenin bir ruhi varlık veya ruh tarafından yönetildiğini kabul eden sistem. Psikolojik olaylarda olduğu gibi hayatla ilgili olayları da düşünen bir ruhun yönettiğine inanan sistem (Stahl doktrini). Stahl’ın animizmi hem mekanizme hem de vitalizme karşıdır; mekanizm, hayat olaylarını yalnız fizik-kimya olgularından ibaret sayar; vitalizm ise hayat olaylarını yarı maddi yarı manevi olan, hem fizik-kimya olaylarından hem de düşünen ruhtan ayrı bir hayat ilkesiyle açıklar. Şuur ve bitkisel hayat gibi iki ayrı ilkeyi varsayan vitalistlerin çifte dinamizminin (düodinamizm) aksine animistler hem hayatla ilgili olayları hem de psikolojik olayları tek bir sebebe, düşünen veya “akıllı” bir ruha bağlarlar. Animizm özellikle Afrika ülkelerinde (Kenya, Kongo, Benin, Botswana, Madagaskar, Guinee Bissau …) yaygın olarak benimsenmektedir.
İnsan, teolojik hale fetişizm ile başlamış, buna iyi ve kötü ruhları sokmuştur. Sonra çoktanrıcılığa geçmiş daha az ama daha kudretli ruhları işin içine katmıştır. Ardından bu tanrıları tek bir tanrıda birleştirerek tektanrıcılığa geçmiştir.
İlkel insana göre ruh, bedene veya bedenin belli parçalarına bağlıdır. Can, insanın dışına çıkabilir ama bu halde bile bedeni yönetir. Can (dış can) çalınabilir, yenebilir, geri getirilebilir, bazen yamanabilir, onarılabilir ya da yerine başkası konabilir.
Kişilik üstülük, sadece bedende değil onun attığı salgılar, saç, tırnak, sperm, idrar gibi bütün atıklarında da bulunur. Onun için bu atıkların kötü niyetli bir başkasının eline geçmemesi için herkes bunları saklar. Hatta bazen buna ayak izi bile eklenir.
Kişinin gölgesi, sudaki aksi ve resmi, kişiliğine dahil nesnelerdir. Bu nedenle hemen tüm ilkel toplumlarda insanlar, resimlerinin yapılmasına karşı çıkarlar. Hatta insanın ismi bile bu listeye dahil olabilir. Bazen giysi de kişiliğe ait sayılır.
Hayatın özü olan can, bedeni terkedince, insan ölür. Bununla beraber ruhun bedende kaldığına ve yaşayanlardan öç alabileceğine inanıldığından, cesede büyük saygı ve özen gösterilir. Ölüler, bu alemin tam tersi bir alemde yaşamaktadırlar. Buradaki her şeyin tersi, ölüler aleminde geçerlidir.
Ölülerin öbür alem de yaşadığına inanılır. Bu düşünce, hemen hemen evrenseldir. Yine bunun gibi evrensel olan bir başka düşünce ise ölülerin de öldüğüdür. Onlar için geçerli bir sonsuz hayat yoktur.
Animizmin başlangıcı, ruhun öldükten sonra var olduğu düşüncesidir. Böylece ruh, insanların etrafında dolaşan, onlara müdahale eden doğaüstü bir hal alır. O zaman bu ruha adaklar adamak, dualar etmek, kurbanlar kesmek eylemleri başlar ki bunlar dinin temel öğelerindendir.
Zamanla sadece insanın değil, hayvanların ve bitkilerin de ruhları olduğuna, bunların da insanları iyi-kötü yolda etkilediğine inanılarak, bunlara da tapılmaya başlanmıştır. Böylece, önce atalarının ruhlarına tapan insanlar, daha sonra doğaya tapmaya başlamışlardır. Her nesnede ruh olduğuna inanılmasıyla, insanlarda canlı-cansız ayrımı kalkar.
Bu dinin mistik yanını Levy-Bruhl şöyle anlatıyor: "İlkel zihniyetin müşterek tezahürlerinde nesneler, varlıklar, olaylar, bizim için anlaşılmaz bir şekilde hem kendileri, hem kendilerinden başka şey olabilirler. Yine aynı anlaşılmaz şekilde bir takım kuvvetler, meziyetler, mistik hareketler neşreder veya alırlar ki bunlar oldukları yerde kalmaya devam etmekle beraber, kendilerini yine de bulundukları yerin dışında hissettirirler."
Maddi alemin dışında, manâ alemi düşüncesini geliştirmişlerdir ki mistik yan budur. Bu insanların ibadetlerinin amacı; manâ ile temasa hazırlıksız oldukları zaman, kendilerini ondan korumak ya da hazır oldukları zaman manânın daha fazlasını benliklerinde tutmaktır.
Rahip, manâya tamamen sahip olan kişidir ve bunu istediği gibi kullanabilir. Tapınak ise manânın büyük miktarda toplandığı yerdir.
Mistik kuvvetler, doğada da vardır ve insan bunlara hakim olabilir: Bir takım sözler söyleyip, danslar edip, değişik karışımlar oluşturarak ya da bazı ufak heykelcikler yaparak. İşte büyü buradan doğmuştur.
Salomon Reinach'a göre büyü, Animizm'in tekniği ve stratejisidir. Bazı nesnelerde büyülü bir kuvvet vardır; felaketi kovar ve mutluluk getirirler. Büyünün iyi tarafı (rahipler yapar) ve kötü tarafı vardır (büyücüler yapar).
Bu inanışşa göre, resmin, heykelin, dansın, müziğin, bütün güzel sanatların ana kaynağı doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Animizm'dir.
Avustralya yerlilerine göre ruhun bir parçası olan son nefes çıkıp insan öldüğü zaman ruh tamamen bedeni terk etmiş olmaz. Son nefesin çıkmasıyla ruhu bedene bağlayan bağ kopmamış gevşemiştir. Bu sebeple son nefesle bedenden ayrılan " ruh, yine ölünün yanında kalmaktadır. Bunun için bu ruhu kati bir suretle, ölüden uzaklaştırma amacıyla birtakım özel ayinler yapılmakta, bazı işaretler ve belli hareketlerle bu ruh bedenden uzaklaşmaya davet ve teşvik edilmektedir. Hatta kolayca uçabilmesi için yollar ve çıkışlar hazırlanmaktadır.
Bunlara göre ruhun bedenden kesin bir şekilde ayrılması, esaslı bir değişim ile mümkündür. Bu değişiklikle birlikte ruh başka bir isim almaktadır: "Arunta" ve "Loritja" kabilelerinin yaşayan insanın ruhuna "Guruna" ismini verdikleri halde, öldükten sonra bu ruhu "İfan" ismiyle andıkları haber verilmektedir. Çünkü ruh, ait olduğu kişinin güzel ve çirkin huyları, seçkin vasıfları ile donanmış olmakla birlikte, (bedeni) terk ettikten sonra yeni bir varlık olmuş, kendisi için yeni bir hayat başlamıştır. Ruhlar alemine gidebilmesi için, bu şekilde bir değişime ihtiyacı vardır. Ölümden sonra ruhların çekildikleri bu alem, değişik kabileler tarafından çeşitli şekillerde tasvir edilmiştir. Hatta aynı kabile arasında, değişik yaklaşımlar görüldüğü haber verilmektedir. Bazı kabilelere göre ruhlar alemi yerin altındadır. Her klanın kurucusu olan ataları öldükten sonra bu aleme giderek kendileri için ayrı ayrı bölgeler ayırmışlardır. Bundan dolayı yeryüzünde totem sahibi her grubun ruhlar aleminde de özel bir yeri vardır. Diğer bazı kabilelerin inançlarına göre ölü ruhlar, denizlerin ötesinde bir ada veya göl kenarında meskundur. Bazıları ise ruhlar alemini gökyüzünde, bulutların ötesinde tahayyül etmektedirler.
"Tylor"a göre ilkel kavimlerde görülen atalar kültürü putlara tapma "fetişizm"; sihirbazlık, cincilik, fal bakma... gibi şeylerin tümü de, "animizm"den doğmuştur. İlkel kavimler, hürmete lâyık olarak gördükleri baba ve atalarının ruhlarını, tabii ruhlar olarak kabul ettiklerinden, onların gerektiğinde kendilerine yardım edeceklerini düşünmüşler ve yardımlarına lâyık olabilmek için onlara ibadet edecek kadar ileri gitmişlerdir…
http://
http://
